ละครพูดเรื่อง ‘ชายนักจำ’ ละครแนวเหนือจริง (Surrealism) ที่บอกเล่าเรื่องราวของชายชราและหนุ่มนักเล่าที่กำลังต่อสู้กับการเปลี่ยนแปลงของเวลา ผลงานการดัดแปลงบทละครของ กัญญภัส ผจงสาลีปัญญา จากหนังสือ ‘Der Mann mit dem Gedächtnis’ ของ เพเทอร์ บิกเซล (Peter Bichsel) กำกับการแสดงโดย ไกรสร รุ่งขจรกลิ่น และอำนวยการแสดงโดย วริศรา นาคประเสริฐ นิสิตนักศึกษาจากสาขาวิชาเอกการแสดงศึกษา คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร หนึ่งในผลงานการแสดงของเทศกาลละครกรุงเทพ 2023 ที่กวาดเสียงวิจารณ์เชิงบวกทั้งจากบุคคลทั่วไปและผู้เชี่ยวชาญในวงการละคร
ชายนักจำ บอกเล่าเรื่องราวของชายชรา (นำแสดงโดย วรวุฒิ วีระชิงไชย) ที่จดจำสิ่งต่างๆ ของรถไฟได้เป็นอย่างดี ทั้งตัวเลขของตู้โดยสาร ตารางการเดินรถ หรือแม้กระทั่งเมืองที่รถไฟทุกขบวนแล่นผ่าน ผ่านตัวละครนักเล่า (นำแสดงโดย ธนพล บุญพระธรรม) ในชั่วยามที่โลกไร้ซึ่งเทคโนโลยีใดๆ ทุกคนล้วนแต่ถามทุกสิ่งเกี่ยวกับรถไฟจากชายนักจำ อันทำให้เขารู้สึกว่าตนสำคัญและมีคุณค่า ทว่าเมื่อกาลเวลาเปลี่ยนไป ทุกสิ่งทุกอย่างถูกพัฒนาและความก้าวหน้าเริ่มเข้ามาแทนที่ ‘ความทรงจำ’ อันแสนล้ำค่าของเขากลับกลายเป็นสิ่งไร้ค่าที่ไม่จำเป็น อีกทั้งยังสร้างความรำคาญใจให้แก่ผู้คนที่ผ่านไปผ่านมาอีกด้วย
ชายนักจำ บุคคลผู้ไม่ยอมไหลตามกาลเวลา
ภายในสถานีรถไฟที่กำลังวุ่นวาย อัดแน่นไปด้วยผู้คนขวักไขว่ทุกเพศทุกวัย บ้างก็ยืนรอรับ รอส่งญาติมิตรของตน บ้างกำลังเร่งรีบ จ้ำก้าวไปข้างหน้าอย่างมุ่งมั่นเพื่อจะไปยังจุดหมายปลายทางที่หวัง ท่ามกลางผู้คนมากมาย ชายนักจําเดินมายังชานชาลา และนั่งลงที่ม้านั่งตัวประจําเช่นในทุกวันที่ผ่านมา เขาเคยเป็นชายความจำดีที่ทุกคนต่างปรารถนาเขามาสอบถามและขอความช่วยเหลือเรื่องรถไฟ แต่ในวันนีเมื่อสถานีพัฒนาเปลี่ยนแปลงไปอย่างทันสมัย มีรถไฟความเร็วสูง เครื่องตอบรับและจําหน่ายตั๋วอัตโนมัติ จุดบริการข้อมูลต่างๆ เขาก็กลับกลายเป็นเพียงบุคคลประหลาดที่ผู้คนส่วนใหญ่ต่างพากันหลบเลี่ยงและไม่เข้าใกล้ ข้อมูลจำนวนมากมายที่เคยมีค่า วันนี้กลายเป็นคำพูดไร้ค่าที่ผู้คนไม่ให้ความสำคัญใดๆ แม้จะพยายามตะโกน ก่นด่า และฉุดรั้งผู้โดยสารที่ผ่านไปมาแค่ไหน แต่ก็ไม่มีใครสนใจ หรือแม้แต่ฉุกคิดที่จะรับฟัง
‘เวลา’ หลายคนพูดว่ามันเป็นสิ่งล้ำค่า บ้างว่าเป็นเรื่องน่าพิศวง และบ้างว่าเป็นอะไรที่ยุ่งยาก วกวน น่าลำบากใจ เพราะมันเอาแต่ก้าวไปข้างหน้า ไม่เคยคิดหวนคืนกลับหรือหยุดนิ่งรอเราแม้แต่น้อย ซึ่งหากจะเปรียบเส้นทางของรถไฟเป็นการเดินไปของเวลา ชายหนุ่มความจำดีที่เคยอัดแน่นไปด้วยข้อมูลและปัญญา รู้ล่วงหน้าแซงทุกผู้ทุกคน บัดนี้เป็นเพียงชายชราที่กลายเป็น ‘คนของอดีต’ ถูกผู้คนมองข้ามและด้อยค่า เนื่องด้วยยุคสมัยที่เปลี่ยนไป สิ่งใหม่ที่เคยน่าตื่นตาตื่นใจ กลายเป็นสิ่งเก่าที่ทิ้งไว้เพียงความคุ้นชิน ความทรงจำแสนล้ำค่าในวันนั้น วันนี้เป็นเพียงข้อมูลล้าสมัยที่คนยุคใหม่เรียกว่า ‘ไร้’ การอัปเดต
“จงวิ่งให้ทันโลก”
คำสอนที่ถูกส่งต่อกันมาหลายชั่วอายุคนและทำให้เราต้องหมั่นฝึกฝน พัฒนาตัวเองตลอดเวลา เพื่อที่จะได้สามารถบรรลุเป้าหมาย อันทำให้รู้สึกถึงคุณค่าไว้ได้ หากวันใดคุณค่าของตัวเราเริ่มลดลงหรือถูกมองข้าม ธรรมชาติพื้นฐานของมนุษย์ก็จะรู้สึกร้อนรน ต้องการความสนใจ และอยากคงไว้ซึ่งความรู้สึกสำคัญดังเดิม เมื่อเป็นเช่นนั้น เราจึงเริ่มออกตามล่าหาเป้าหมายใหม่ในชีวิต เพื่อจะนำมาเป็นไม้ค้ำ พยุงให้เราสามารถลุกขึ้นยืน กลับมาเป็นที่ยอมรับอีกครั้ง เราดำรงชีวิตเช่นนี้กันมาเรื่อยๆ ดิ้นรนต่อสู้ความสำเร็จ ตกสู่พื้น และฟื้นขึ้นมาบินต่อด้วยเป้าหมายใหม่
มนุษย์มักจะนำคุณค่าของตัวเองไปผูกไว้กับบางสิ่งบางอย่างเสมอ บ้างเป็นคน บ้างเป็นสิ่งของ บ้างเป็นอาชีพการงาน ซึ่งหากย้อนกลับไปในอดีต ที่เป็นเช่นนี้เพราะปัจจัยภายนอกที่กล่าวมาข้างต้นล้วนส่งผลต่อภาพลักษณ์ หรือหน้าตาทางสังคม อันสัมพันธ์ตรงกับลำดับและการถูกปฏิบัติต่อ เพราะในอดีต ผู้คนไม่ได้สามารถเลือกอาชีพของตัวเองได้อย่างตายตัว มักสืบทอดกันมาตามเชื้อสายของต้นตระกูล เช่น หากพ่อเป็นขุนนาง ลูกก็จะเข้ารับราชการตามพ่อ จะถูกปฏิบัติด้วยมาตรฐานเดียวกันกับพ่อ หรือหากพ่อเป็นคนสวน ลูกก็จะเข้ามาเป็นคนสวน และถูกกดขี่อยู่เช่นเดิม ดังนั้นผู้คนจึงมักพยายามดิ้นรนเพื่อให้ตัวเองมีชีวิตรอด มีคุณภาพชีวิตที่ดียิ่งขึ้น ผ่านการแต่งงาน การเข้าถึงการศึกษาเป็นต้น การพัฒนาของโลกที่เปลี่ยนไปตามยุคสมัย กับชีวิตที่มีแต่จะหมดลง
เฉกเช่นเดียวกับมนุษย์ทั่วไป เมื่อชายนักจำเริ่มรู้สึกไร้ค่า ความภาคภูมิใจในส่วนลึกเริ่มหายไป เขาเริ่มตั้งคำถามว่าตัวเองมีชีวิตอยู่เพื่ออะไร หากอยู่ไปแล้วกลายเป็นคนไร้ค่าไร้ความสามารถเช่นนี้ เขาจึงเริ่มหาความสนใจใหม่ๆ จากการนั่งรอคนมาถามเรื่องรถไฟ เขาเริ่มออกไปนับขั้นบันได และกลายเป็นคนที่รู้จักบันไดดีที่สุด จากที่สุดในเมือง กลายเป็นที่สุดในประเทศ และพัฒนาไปเป็นรอบโลก
“คนเราพยายามสร้างคุณค่าขึ้นใหม่อยู่ซ้ํา ๆ ดิ้นรนเพื่อจะมีชีวิตรอด ฟังดูแล้ว เหมือนชีวิตเรากําลังถูกไล่ต้อน รู้สึกแบบนั้นไหมครับ”
นายสถานีรถไฟกล่าวถามคนดูอย่างเรียบเฉยชวนคิด
ใช่ เวลาและการเปลี่ยนแปลงไปเป็นสิ่งน่ากลัว บางทีสิ่งที่เราทําได้และเชื่อว่าทำได้ดีที่สุดในตอนนี้ อาจไม่ใช่สิ่งที่จะทำได้ต่อไปในอนาคต ถึงวันนั้นเราคงต้องออกตามหาเป้าหมายใหม่กันต่อไปว่าเราอยากจะทำอะไรเพื่อให้ชีวิตรู้สึกมีค่า เฮ้อ...มันก็แค่นี้ นี่แหละหนาชีวิต
