ราชินีคลีโอพัตรา ผิวดำหรือผิวขาว ประเด็นถกเถียงที่ไม่มีบทสรุป

ในช่วงหนึ่งโลกเคยจดจำภาพคลีโอพัตรา (Cleopatra) ในลุคของ อลิซาเบธ เทย์เลอร์ (Elizabeth Taylor) ในภาพยนตร์เรื่อง Cleopatra (1963) ด้วยความสง่างามของเธอที่อมตะตลอดกาล เป็นสาเหตุทำให้ใครหลายคนในปัจจุบันจดจำภาพคลีโอพัตราเป็นหญิงผิวขาวแบบชาวยุโรป แต่แล้วราวสิบปีต่อมา เรื่องราวของคลีโอพัตราก็ค่อยๆ เริ่มเปิดเผยมากขึ้นเกี่ยวกับเชื้อชาติของเธอ 
 
ขณะเดียวกันในตอนนี้คนเริ่มหาข้อมูลเกี่ยวกับเชื้อชาติของคลีโอพัตรามากขึ้น หลัง Netflix เปิดตัวซีรีส์สารคดีเรื่องใหม่เกี่ยวกับคลีโอพัตราในชื่อ ‘Queen Cleopatra’ นำแสดงโดย อาเดล เจมส์ (Adele James) ซึ่งเป็นนักแสดงผิวดำ กระแสตีกลับด้วยความคิดเห็นมากมายเกี่ยวกับเรื่องเชื้่อชาติของคลีโอพัตราว่าเธอควรเป็นผิวขาว เพราะเธอมีเชื้อสายกรีกแบบคนขาว บางคนให้ความเห็นไปถึงขั้นว่า Netflix กำลังสร้างกระแส Blackwash หรือการนำนักแสดงผิวดำมารับบทคนผิวขาวเสียส่วนใหญ่ แต่ก็มีบางคนให้ความเห็นว่าคลีโอพัตราใน Netflix ถือว่าสมจริงแล้ว และอีกอย่างคือทุกวันนี้ยังไม่มีหลักฐานแน่ชัดเกี่ยวกับเชื้อชาติที่แท้จริง

คลีโอพัตรา หรือ ราชินีคลีโอพัตราที่ 7 ฟิโรปาตอร์ (Cleopatra VII Philopator) เป็นธิดาของฟาโรห์ปโตเลมีที่ 12 เอาเลเตส (Ptolemy XII Auletes) ฟาโรห์องค์ที่ 16 แห่งอาณาจักรปโตเลมีแห่งอียิปต์ ซึ่งเป็นอาณาจักรที่ก่อตั้งขึ้นโดยปโตเลมีที่ 1 โซเทอร์ (Ptolemy I Soter) ทหารคู่กายของพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช (Alexand the Great) ที่เป็นเชื้อสายกรีก สิ่งที่ยังคงคลุมเครือคือแม่ของคลีโอพัตราที่เชื่อว่าเป็น ราชินีคลีโอพัตราที่ 6 ตรูไฟนา (Cleopatra VI Tryphaena) ราชินีที่นักประวัติศาสตร์และนักวิชาการรู้เรื่องราวน้อยที่สุด หลักฐานเท่าที่มีชี้ว่าเธอเป็นบุตรีของปโตเลมีที่ 9 โซเทอร์ที่ 2 (Ptolemy IX Soter II) หรือปโตเลมีที่ 10 อเล็กซานเดอร์ที่ 1 (Ptolemy X Alexander I) ทั้งสองล้วนสืบเชื้อสายกรีกทั้งสิ้น  
 
สิ่งที่เราคาดเดาได้ตอนนี้คือเชื้อสายจากทางแม่ของเธอที่อาจสืบเชื้อสายอียิปต์จากทางฝั่งมารดา (maternal lineage) ซึ่งถ้าเป็นเช่นนั้นจริง นั่นหมายความว่าราชินีคลีโอพัตราที่ 7 หรือคลีโอพัตราที่เรารู้จักอาจมีเชื้อสายอียิปต์อัตราส่วนราว 1 ใน 4 หรืออาจน้อยกว่านั้น

บางคนเชื่อว่าเชื้อสายกรีกในยุคโบราณอาจไม่ได้ผิวขาวอย่างที่เข้าใจกัน อย่างในเกม Assassin’s Creed Odyssey วิดีโอเกมที่ถ่ายทอดโลกกรีกโบราณได้ดีที่สุดในตอนนี้ยังเสนอภาพลักษณ์ของชาวกรีกเป็นคนผิวน้ำตาลคล้ายชาวตะวันออกกลาง แต่ถ้าเอาตามหลักฐานกันจริงๆ ที่มาของผิวน้ำตาลอาจเป็นเพียงผลพวงจากภูมิประเทศในแถบทะเลเมดิเตอร์เรเนียนและทะเลอีเจียนที่ชนพื้นเมืองมีผิวเข้มจากสภาพอากาศ เทียบได้กับผิวของชาวอิตาลีหรือชาวสเปนในปัจจุบัน

สำหรับชาวกรีก ตามคำกล่าวของ โฮเมอร์ (Homer) กวีผู้แต่งเรื่อง The Illiad เขาพรรณนารูปพรรณของ อาคิลเลวส์ (Achilles) และเมเนลาวส์ (Menelaos) ด้วยคำว่า ซานธอส (Xanthos) ที่แปลว่า ‘บลอนด์’ (Blonde) หรือผมสีบลอนด์ กวีเฮสิออด (Hesiod) อธิบายรูปพรรณาของเทพอพอลโล (Apollo) ว่า ‘ครูโซโคเมส’ (chrysocosmes) แปลว่า ‘ผมสีทอง’ แม้แต่ เฮเลนแห่งทรอย (Helen of Troy) ยังถูกอธิบายสีตาด้วยคำว่า ‘เกลาโคพิส’ (glaucopis) แปลว่า ‘ตาสีอ่อน’ ซึ่งในยุคคลาสสิกกรีกมันหมายถึงสีที่ผสมระหว่างสีขาวกับสีของทะเล หรือสีฟ้านั่นเอง 
 
จากคำอธิบายข้างต้นสามารถอธิบายได้อย่างชัดเจนว่าชาวกรีกมีรูปพรรณเป็นคนผิวขาว ไม่ใช่ผิวน้ำตาลผมดำอย่างที่เข้าใจกัน อย่างไรก็ตาม มีความเป็นไปได้ว่าคลีโอพัตราจะมีผิวน้ำตาล หากทางฝั่งแม่ของเธอมีเชื้อสายอียิปต์จริง ซึ่งมีความเป็นไปได้สูงเพราะอาณาจักรปโตเลมีปกครองอียิปต์มานานกว่า 300 ปี ก่อนที่คลีโอพัตราขึ้นเป็นราชินี และต้องเข้าใจกันว่าชาวอียิปต์โบราณเองก็ไม่ได้มีรูปพรรณเป็นคนผิวดำแบบนิกรอยด์ แต่มีผิวสีน้ำตาลเข้มแบบชาวตะวันออกกลาง และชาวแอฟริกันเหนือ เทียบได้กับชาวนูเบียนในปัจจุบัน

ดังนั้นแล้ว คลีโอพัตราน่าจะมีสีผิวคล้ายกับชาวสเปนและชาวอิตาลี คือไม่ได้ขาว และไม่ได้น้ำตาลเกินไป ซึ่งตรงกับสีผิวของนักแสดงในซีรีส์สารคดีของ Netflix ไม่น้อย หากพูดบนความเชื่อว่าแม่ของเธอมีเชื้อสายอียิปต์ ทั้งหมดอาจดูไม่ผิดแปลกมากนัก และดูเหมือนว่าแนวโน้มที่ทำให้เกิดกระแสนั้นน่าจะเป็นเรื่องรูปลักษณ์ของนักแสดงที่เหมือนคนผิวดำมากกว่า พวกเขาคงคาดหวังว่าคลีโอพัตรามีรูปลักษณ์ออกไปทางยุโรปผสมตะวันออกกลางมากกว่านี้ เช่นเดียวกับเส้นผมที่ควรหยักศกไม่ควรหยิกฟูเกินไป

ราชินีคลีโอพัตรา ขึ้นชื่อว่าเป็นราชินีแห่งอียิปต์ที่ส่งอิทธิพลต่อการเมืองอียิปต์ และโรมันในยุคนั้น เนื่องจากความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนระหว่าง จูเลียส ซีซาร์ (Julius Caesar) แม่ทัพคนสำคัญของโรมัน และมาร์คัส อันโตนิอัส หรือที่เป็นที่รู้จักกันในชื่อ มาร์ค แอนโทนี (Mark Antony) รัฐบุรุษชาวโรมัน นอกจากนี้เธอยังมีส่วนสำคัญในการสร้างเศรษฐกิจให้กับอียิปต์ด้วยการติดต่อการค้าขายกับชาวอาหรับ ราชินีคลีโอพัตราถือว่าเป็นผู้ปกครองที่แข็งแกร่งทั้งในด้านการเมือง การค้าขาย และการทหาร จึงถูกจัดให้กลายเป็นสัญลักษณ์ของพลังสตรีมาจนถึงปัจจุบัน อีกทั้งเรื่องราวของเธอมีความน่าสนใจจนส่งผลให้คนมองเธอด้วภาพลักษณ์ของความเป็นสตรีที่ใช้มารยาความงาม และเล่ห์เหลี่ยมในการชักจูงบุคคลสำคัญทางการเมือง

นอกจากนี้ เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน 2022 มีการขุดค้นพบอุโมงค์บริเวณข้างใต้วิหารทาโปไซริส แม็กนา (Taposiris Magna Temple) วิหารโอซิริส ในเขตอเล็กซานเดรีย ประเทศอียิปต์ ที่เชื่อว่าเป็นสถานที่ที่นำไปสู่สุสานของคลีโอพัตรา และมาร์คัส อันโตนิอัส (Marcus Antonius) คู่รักคนสุดท้ายของเธอ ข้างในเผยให้เห็นศูนย์กลางขนาดใหญ่ที่เกี่ยวข้องกับพิธีกรรมและสิ่งศักดิ์สิทธิ์  ได้แก่ ทะเลสาบศักดิ์สิทธิ์ วัตถุมากกว่า 1,500 ชิ้น รูปปั้นครึ่งตัว ทองคำ และเหรียญอีกมหาศาล รวมถึงภาพวาดของคลีโอพัตรา และฟาโรห์ปโตเลมี 
 
สำหรับ Queen Cleopatra สารคดีเกี่ยวกับราชินีคลีโอพัตราฉบับล่าสุดจะเข้าฉายบน Netflix ในวันที่ 10 พฤษภาคม 2023