ทำความรู้จัก คุณพุ่ม บุษบาท่าเรือจ้าง ‘สุนทรภู่สตรี’ ที่คนไทยอาจหลงลืม?

ชื่อคุณพุ่ม ปรากฎอยู่ในละครซีรีย์ หลายช่อง บทบาท การเป็น กวี ผู้หญิง ประชันกลอนสักวา กับผู้ชาย ในกลุ่มนักกลอนนี้ มี กรมขุนอิศเรศรังสรรรค์ ที่ต่อมาคือ พระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว  
 
คุณพุ่ม มีตัวตนจริงหรือ เก่งอย่างว่าจริงไหม ทำไมคนเรียกเธอว่า บุษบาท่าเรือจ้าง ? คุณพุ่ม คือ สุภาพสตรีที่มีตัวตนจริงตามประวัติศาสตร์ เธอเป็นบุตรี พระยาอภัยราชมนตรี (ภู่) ข้าหลวงเดิมของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 คุณพุ่มเคยถวายตัวรับราชการฝ่ายในเป็น “เจ้าพนักงานพระแสง” ต่อมาไม่สบายจึงลากลับมาอยู่บ้านกับบิดา  
 
การเป็นเจ้าพนักงานเชิญ ต้องเป็นบุตรหลานข้าราชการคนสนิท พระยาอภัยรัฐมนตรีนั้นถือเป็นขุนนางคนสำคัญที่ดูแลเรื่องการเก็บภาษี เป็นมหาดเล็กใกล้ชิดมาตั้งแต่ยังทรงเป็นกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์ ประทับวังท่าพระ จึงมีอยู่บ้านพระราชทานที่ท่าพระ

คุณพุ่มเป็นคนชอบแต่งกลอน จึงมีชื่อเสียงในการแต่งกลอนหลังออกมาอยู่ที่บ้าน ในสมัยนั้นการเล่นเพลงยาวสักวา เป็นพระราชนิยมอย่างหนึ่งของรัชกาลที่ 3 ในหนังสืออธิบายเพลงยาวคุณพุ่ม บันทึกไว้ว่า “เมื่อคุณพุ่มชอบเล่นสักวา อยู่ที่บ้านบิดาที่เหนือท่าพระ จึงมีขุนนาง มาเล่นสักวาด้วย คือ สมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อดำรงค์พระอิศริยยศ กรมขึนอิศเรศรังสรรค์ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เมื่อเป็นหลวงนายสิทธิ

ชื่อบุษบาท่าเรือจ้าง เป็นฉายายามของคุณพุ่ม มาจากแพที่จอดอยู่ใหล้ท่าเรือจ้างท่าพระซึ่งเป็นท่าของบิดาคุณพุ่ม เวลาว่างจากการแต่งกลอนบางวันคุณพุ่มจะมาช่วยเก็บค่าเรือจ้าง จึงเป็นที่มาของ บุษบาท่าเรือจ้าง ( ท่าพระก็คือบริเวณท่าช้างปัจจุบัน) คุณพุ่มเป็นผู้เก่งกล้าสามารถทั้งฝีปากและความกล้าหาญ มีเรื่องเล่าว่า ครั้งหนึ่งคุณพุ่มเข้าแย่งได้พระแสงของสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ คุณพุ่มจึงนับเป็นสตรีที่เด่นทั้งฝีมือและฝีปาก 
 
 เชื่อว่าคุณพุ่มเป็นโสดตลอดชีวิต พอมารัชสมัยรัชกาลที่ 4 ทรงขอให้คุณพุ่มเข้าไปรับราชกาลในวัง แต่ด้วยชอบอยู่บ้านมากกว่าจึงได้ทูลขอตัวอยู่บ้าน ในเวลานั้นคุณพุ่มอยู่ในวัยกลางคนและไม่ได้สมบูรณ์พูนสุขเหมือนครั้งบิดายังมีชีวิตอยู่ แต่อยู่ได้เพราะมีคนนับหน้าถือตาเชิญไปเล่นสักวาเพลงยาวมบ้างก็รับจ้างแต่งกลอน การรับจ้างแต่งกลอนสมัยก่อนผู้แต่งจะแต่งใส่หนังสือไว้สำเร็จแล้วจึงให้ผู้จ้างมาคัดลอกไป แล้วตรงจ่ายค่าจ้าง

ต่อมาคุณพุ่มได้รับการอุปการะไปอยู่ในวังของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นมเหศวรศิววิลาส  และพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธร ทั้งสององค์ทรงขุนสระตรงทางขึ้นพระพุทธบาทที่บางขโมด คุณพุ่มจึงแต่งเพลงยาวติดไว้ที่ศาลาริมสระ ชื่อ เพลงยาวคุณพุ่มบวงสรวงสระบางขโมด เมื่อปลายรัชกาลที่ 4 เจ้านายทั้งสองสิ้นพระชนม์ลง รัชากาลที่ 4 ก็สวรรคต ทำให้คุณพุ่มได้รับความลำบากต้องแต่งกลอนเลี้ยงชีพ มีเจ้าจอมคนหนึ่งของรัชกาลที่ 4 ขอให้คุณพุ่มแต่งกลอนชมพระเกีรยติยศ ผลขอการแต่งกลอนและรัชกาลที่ 5 ทางโปรดคุณพุ่มจึงได้มาอยู่ในการดูแลของสมเด็จกรมพระยาสุดารัตนราชประยูร (พระอภิบาลรัชกาลที่ 5 ) ทรงชุบเลี้ยงคุณพุ่มให้มีความสุขจนสิ้นอายุ  
 
มีบัทึกว่าเมื่อมีการเล่นสักวาที่พระราชวังบางประอินคุณพุ่มก็ยังไปเล่นด้วย คุณพุ่มนั้นไม่ได้แต่งหนังสือไว้มาก ที่ปรากฎคือ เพลงยาวเฉลิมพระเกียรติรัชกาลที่ 4 ที่รัชกาลที่ 5 ทอดพระเนตรแล้ว ทรงโปรดฯ และพิจารณาแล้วทั้งเรื่องทรงเห็นว่าเป็นหนังสือที่แต่งดีสมควรพิมพ์รักษาไว้ไม่ให้สูญ 
 
 ทั้งหมดคือเรื่องราวของกวีหญิงที่เกิดร่วมสมัยกับสุนทรภู่ ที่ว่ากันว่าคุณพุ่มก็เคยเล่นสักวากับสุนทรภู่มาบ้างด้วย ฝีปากและฝีมือในทางกลอนของคุณพุ่มไม่แพ้ชายใด และเป็นที่เกรงขาม จนเป็นที่มาของ ‘สุนทรภู่ผู้หญิง’ นับเป็นสตรีแถวหน้าในยุคที่รัตโกสินทร์ยังไม่ยอมรับหญิงทัดเทียมชายเท่าปัจจุบัน คุณพุ่มเป็นแรงบันดาลใจและความภาคภูมิใจของสตรีสมัยนั้น และอาจจะรวมสมัยนี้ด้วย 
 
 จาก อธิบายเพลงยาวคุณพุ่ม