จริงหรือที่พระสงฆ์สามารถรวมตัวกันครบ 1,250 รูป ในสมัยพุทธกาล?

วันมาฆบูชา เป็นวันที่พระพุทธเจ้าแสดงโอวาทปาติโมกข์ ส่วนโอวาทปานติโมกข์คืออะไร โอวาทปาติโมกข์เป็นการไล่เลียงหลักคำสอนทั้งหมดโดยสรุปของพระพุทธศาสนา รวมถึงวิธีการและพันธกิจของพระสงฆ์ ว่ากันว่าวันมาฆบูชาเป็นเหมือนวันกำหนดให้พุทธกลายเป็นศาสนาอย่างแท้จริง  

สิ่งที่คนชอบพูดถึงวันมาฆบูชาคือ เป็นวันที่เกิดเหตุการณ์สำคัญ 4 เรื่อง คือ 

1. พระสงฆ์ 1,250 รูปที่พระพุทธองค์ได้ส่งไปเผยแพร่พระพุทธศาสนาตามแว่นแคว้นต่างๆ ได้กลับมาเฝ้าพระพุทธเจ้าอย่างพร้อมเพรียงกันโดยมิได้นัดหมาย 
2. พระสงฆ์ทั้งหมดล้วนเป็นเอหิภิกขุที่พระพุทธเจ้าทรงบวชให้ด้วยพระองค์เองทั้งสิ้น ซึ่งเรียกว่า เอหิภิกขุอุปสัมปทา 
3. พระสงฆ์ทั้งหมดล้วนเป็นพระอรหันต์ คือผู้ได้อภิญญา 6 ข้อ 
4. วันที่พระสงฆ์ทั้งหมดมาชุมนุมกันนี้ตรงกับวันเพ็ญเดือนมาฆะ (วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 3) 

ถึงจะมี 4 ข้อ คงไม่มีใครสงสัยข้อไหนเท่าข้อ 4 อีกแล้ว พระสงฆ์ทั้ง 1,250 รูป ย้ำว่าจำนวนพันกว่ารูป ปราศจากการนัดหมายมาล่วงหน้า จู่ๆ มาเจอกันที่เดียวครบ 1,250 รูป ฟังอย่างไรก็ดูเกิดขึ้นได้ยากจริง ซึ่งพุทธศาสนิกเชื่อว่าเป็นเหตุการณ์อัศจรรย์ที่เกิดขึ้นได้เพราะปาฏิหาริย์ แต่ถ้าจะให้มาวิเคราะห์กันจริงๆ มันจะมีความเป็นไปได้มากน้อยขนาดไหนสำหรับการนัดรวมตัวกันในยุคสมัยที่ไม่มีโทรศัพท์ เพจเจอร์ จดหมาย แต่อาจมีผู้ส่งสาร 

ถ้าวิเคราะห์กันแบบง่ายๆ โดยปราศจากแหล่งข้อมูล การนัดรวมตัวกันครบ 1,250 เป็นเรื่องยากมาก และอาจไม่เกิดขึ้นได้เลยเสียด้วยซ้ำ มีความเป็นไปได้ว่าเหตุการณ์นี้เป็นเพียงเหตุการณ์ที่แต่งขึ้นมาเพื่อสร้างความมหัศจรรย์ให้กับพุทธศาสนา ซึ่งถือเป็นเรื่องปกติสำหรับศาสนาที่มีการสร้างกุศโลบาย หรือเรื่องเล่าให้ชักชวนผู้อื่นหันมาเลื่อมใส อย่างเรื่องการประสูติของพระพุทธเจ้าที่เดิน 7 ก้าว เป็นการเทียบว่าศาสนาจะแผ่ไปไกลถึง 7 ทวีป หรือบางคนเทียบว่าเป็นการกล่าวถึงโพชฌงค์ 7 ประการ เป็นต้น 

ตามความจริงแล้วเรื่องราวการประชุม 1,250 รูปโดยมิได้นัดหมาย เป็นเหตุการณ์ธรรมดาไม่ใช่เหตุการณ์อัศจรรย์อย่างที่คิด ในเพจ ‘ตถนาทรรศก์’ บนเฟสบุ๊ก อธิบายว่าเรื่องราวนี้ถูกบันทึกอยู่ในพระคัมภีร์รุ่นดั้งเดิมของหลายๆ นิกาย อย่างในพระวินัยของทุกนิกายระบุว่า พระเจ้าพิมพิสารแห่งแคว้นมคธได้แนะนำให้พระพุทธเจ้าได้จัดการประชุมเพื่อแสดงธรรมทุกๆ สัปดาห์เช่นเดียวกับกลุ่มนักบวชในศาสนาอื่นของแคว้นมคธในยุคนั้น เพื่อเป็นการรวมตัวเพื่อสามัคคีของเหล่าภิกษุ และเป็นโอกาสได้เข้าถึงประชาชนทั่วไป พระพุทธเจ้าทรงเห็นชอบและรับเอาธรรมเนียมนี้ ซึ่งต่อมาได้กลายเป็นวัน ‘อุโบสถ’ ในพุทธศาสนา เพราะฉะนั้นเป็นการกล่าวว่าธรรมเนียมการประชุมรวมตัวเช่นนี้เป็นสิ่งที่มีมาก่อนพุทธศาสนาแล้ว

ในจำนวน 1250 รูปนั้นก็ประกอบด้วย อดีตชฎิลสามพี่น้อง 1,000 รูป และบริวารของพระสารีบุตรกับพระโมคคัลลานะที่เคยเป็นกลุ่มนักบวชปริพาชกมาก่อน 250 รูป ซึ่งการพระสงห์ทั้งหมดจะมารวมตัวนั้นต่างก็คุ้นเคยกับธรรมเนียมการรวมตัวในวันเดือนเพ็ญและเดือนดับเป็นอย่างดี ประกอบกับพุทธบัญญัติว่าด้วยการประชุมในวันอุโบสถนั้น การรวมตัวชุมนุมในวันเพ็ญจึงไม่ได้เป็นเรื่องอัศจรรย์อย่างที่คิด หรือว่าเป็นไปไม่ได้เลย 

บางทีอาจเป็นเพราะว่าชาวไทยต่างเติบโตการเรียนพระพุทธศาสนาแบบไม่ได้ลงรายละเอียด ซึ่งถือเป็นเรื่องปกติเพราะศาสนาพุทธมีพระไตรปิฎกแยกเป็นเล่มอีกหลายเล่ม และแต่ละเล่มคงไม่มีเนื้อหาสนุกเหมือนอ่านนิยายอยู่แล้ว แต่ถ้าทุกคนอ่านมาถึงตรงนี้ ก็คงรู้กันแล้วว่าการรวมตัวของพระสงฆ์ทั้ง 1,250 รูป มีความเป็นไปได้ หากอิงกับหลักฐานที่มีอยู่ในตอนนี้