ซึ่งภาวะที่ว่านี้กล่าวโดยสรุปคือ การที่ผู้ป่วยติดเตียงกลับมามีสติดีอีกครั้ง เกิดความกระจ่างแจ้งจนมีจิตใจที่สงบ มีพลังงานมากขึ้นในรอบหลายเดือน ช่างพูดช่างคุยมากขึ้นอย่างกะทันหัน อยากให้คนนู้นคนนี้มาเยี่ยม อยากกินอาหารมื้อโปรด และมีความโหยหาระลึกถึงบางสิ่งบางอย่าง ไปจนถึงภาพความทรงจำในชีวิตช่วงต่างๆ เริ่มวนเวียนกลับมาในหัว ซึ่งอาการเหล่านี้มักเกิดขึ้นก่อนเสียชีวิต 2-4 สัปดาห์ แม้ผู้ป่วยเหล่านั้นจะเจ็บป่วยด้วยอาการต่างๆ ที่ส่งผลให้ระบบประสาทหรือความรู้สึกนึกคิดเสื่อมลงอย่างรุนแรงก็ตาม อาทิเนื้องอกที่เกี่ยวพันกับสมอง เส้นเลือดในสมอง หรือโรคทางประสาท อาทิ พาร์กินสัน หรือ อัลไซเมอร์ ซึ่งก็มีรายงานว่าอาการดังกล่าวเกิดขึ้นทั่วโลก โดยในงานวิจัยฉบับหนึ่งของแคนาดารายงานว่า มีผู้คนจากกลุ่มตัวอย่างถึง 1 ใน 3 ที่เคยเผชิญหน้ากับผู้ป่วยที่เกิดภาวะนี้อย่างน้อย 1 คนในชีวิต
แต่อย่างไรก็ตามในปี 2022 ภาวะแสงสุดท้ายหรือ Terminal Lucidity ที่ว่านี้ ก็ถูกตัดสินว่าไม่จัดอยู่ในคำศัพท์ทางการแพทย์ เนื่องจากไม่มีความชัดเจนของอาการอย่างเป็นทางการที่สามารถยืนยันภาวะที่ว่านี้ได้ นับว่าเป็นปรากฏการณ์ที่แม้จะเกิดขึ้นบ่อยๆ แต่ไม่มีใครเข้าใจอาการนี้ในบริบทของการวิจัยทางการแพทย์และจิตวิทยา ได้แต่คาดเดาว่า อาจจะเกิดจากการอักเสบของสมอง การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน หรือกลไกต่างๆ ของร่างกาย แต่สุดท้ายก็ไม่มีความเห็นพ้องต้องกันทางการแพทย์ว่ากลไกเบื้องหลังของอาการที่ว่านี้คืออะไร ซึ่งการดำรงอยู่ของอาการนี้ก็ถือว่าเป็นการท้าทายกระบวนทัศน์ที่เชื่อกันว่าอาการภาวะสมองเสื่อมเสื่อมเรื้อรังไม่มีทางที่จะสามารถกลับคืนสภาพเดิมได้ แล้วเหตุใดผู้ป่วยถึงสมองเสื่อมอย่างรุนแรงถึงกลับมามีอาการดีขึ้นก่อนเสียชีวิต ก็ยังคงเป็นปริศนาที่ถ้าไขคำตอบได้อาจจะเปลี่ยนแปลงวงการแพทย์ได้เลย
นอกจากนี้ภาวะดังกล่าว มักจะสร้างความท้าทายทางจริยธรรมให้กับบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการพยาบาลผู้ป่วยระยะสุดท้ายโดยตรง เพราะภาวะแสงสุดท้ายอาจจะสร้างความสับสนให้บรรดาญาติผู้ป่วยจนเกิดการเข้าใจผิดตามมา และหลายครั้งมันส่งผลต่อสภาพจิตใจของญาติผู้ป่วยอย่างมาก คล้ายกับไปจุดไฟความหวังที่กำลังริบหรี่ในใจของญาติๆ ให้จู่ๆ ก็ลุกโชนเปล่งแสงสว่างขึ้นมาเป็นครั้งสุดท้าย ก่อนที่จะดับไปตลอดกาล ดังนั้นเมื่อเกิดภาวะดังกล่าวที่อาการผู้ป่วยดีขึ้น แต่ตัวเลขต่างๆ ที่บ่งบอกสภาวะของผู้ป่วยย่อมไม่โกหกอยู่แล้ว หากพยาบาลหรือผู้มีหน้าที่รับผิดชอบคิดว่าอาการของผู้ป่วยเข้าข่ายภาวะแสงสุดท้าย การใช้คำพูดเพื่ออธิบายญาติๆ ของผู้ป่วยจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างมาก
สุดท้ายนี้แม้เราจะยังห่างไกลกับการเข้าใจอาการดังกล่าวอย่างถ่องแท้ แต่หลายครอบครัวที่เคยผ่านประสบการณ์การภาวะแสงสุดท้าย รวมถึงผู้เชี่ยวชาญทางด้านการดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย ก็มองว่าอาการดังกล่าวเป็นโอกาสครั้งสำคัญ หรือของของขวัญชิ้นสุดท้าย สำหรับผู้ป่วยระยะสุดท้ายที่จะแสดงความรู้สึกครั้งสุดท้ายของพวกเขาออกมา และทางฝั่งญาติๆ หรือครอบครัวเองก็จะได้สามารถบอกลาคนที่รักอย่างมีความหมายเป็นครั้งสุดท้ายเช่นกัน
แต่อย่างไรก็ตามในปี 2022 ภาวะแสงสุดท้ายหรือ Terminal Lucidity ที่ว่านี้ ก็ถูกตัดสินว่าไม่จัดอยู่ในคำศัพท์ทางการแพทย์ เนื่องจากไม่มีความชัดเจนของอาการอย่างเป็นทางการที่สามารถยืนยันภาวะที่ว่านี้ได้ นับว่าเป็นปรากฏการณ์ที่แม้จะเกิดขึ้นบ่อยๆ แต่ไม่มีใครเข้าใจอาการนี้ในบริบทของการวิจัยทางการแพทย์และจิตวิทยา ได้แต่คาดเดาว่า อาจจะเกิดจากการอักเสบของสมอง การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน หรือกลไกต่างๆ ของร่างกาย แต่สุดท้ายก็ไม่มีความเห็นพ้องต้องกันทางการแพทย์ว่ากลไกเบื้องหลังของอาการที่ว่านี้คืออะไร ซึ่งการดำรงอยู่ของอาการนี้ก็ถือว่าเป็นการท้าทายกระบวนทัศน์ที่เชื่อกันว่าอาการภาวะสมองเสื่อมเสื่อมเรื้อรังไม่มีทางที่จะสามารถกลับคืนสภาพเดิมได้ แล้วเหตุใดผู้ป่วยถึงสมองเสื่อมอย่างรุนแรงถึงกลับมามีอาการดีขึ้นก่อนเสียชีวิต ก็ยังคงเป็นปริศนาที่ถ้าไขคำตอบได้อาจจะเปลี่ยนแปลงวงการแพทย์ได้เลย
นอกจากนี้ภาวะดังกล่าว มักจะสร้างความท้าทายทางจริยธรรมให้กับบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับการพยาบาลผู้ป่วยระยะสุดท้ายโดยตรง เพราะภาวะแสงสุดท้ายอาจจะสร้างความสับสนให้บรรดาญาติผู้ป่วยจนเกิดการเข้าใจผิดตามมา และหลายครั้งมันส่งผลต่อสภาพจิตใจของญาติผู้ป่วยอย่างมาก คล้ายกับไปจุดไฟความหวังที่กำลังริบหรี่ในใจของญาติๆ ให้จู่ๆ ก็ลุกโชนเปล่งแสงสว่างขึ้นมาเป็นครั้งสุดท้าย ก่อนที่จะดับไปตลอดกาล ดังนั้นเมื่อเกิดภาวะดังกล่าวที่อาการผู้ป่วยดีขึ้น แต่ตัวเลขต่างๆ ที่บ่งบอกสภาวะของผู้ป่วยย่อมไม่โกหกอยู่แล้ว หากพยาบาลหรือผู้มีหน้าที่รับผิดชอบคิดว่าอาการของผู้ป่วยเข้าข่ายภาวะแสงสุดท้าย การใช้คำพูดเพื่ออธิบายญาติๆ ของผู้ป่วยจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างมาก
สุดท้ายนี้แม้เราจะยังห่างไกลกับการเข้าใจอาการดังกล่าวอย่างถ่องแท้ แต่หลายครอบครัวที่เคยผ่านประสบการณ์การภาวะแสงสุดท้าย รวมถึงผู้เชี่ยวชาญทางด้านการดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย ก็มองว่าอาการดังกล่าวเป็นโอกาสครั้งสำคัญ หรือของของขวัญชิ้นสุดท้าย สำหรับผู้ป่วยระยะสุดท้ายที่จะแสดงความรู้สึกครั้งสุดท้ายของพวกเขาออกมา และทางฝั่งญาติๆ หรือครอบครัวเองก็จะได้สามารถบอกลาคนที่รักอย่างมีความหมายเป็นครั้งสุดท้ายเช่นกัน
