วัดตรีทศเทพ พระอารามหลวงเก่า ที่พอได้ยินชื่อจะนึกไปถึง วัดที่ชอบมีงานศพของตำรวจ เพราะเป็นฌาปนสถาน ของสำนักงานตำรวจแห่งชาติ ตามประวัติและการก่อสร้าง ไม่มีหลักฐานระบุชัดว่าวัดสร้างขึ้นเมื่อใด วัดตรีทศเทพ ขึ้นชื่อว่าเป็น “วัดที่สร้างยาก” ด้วยเหตุผลหลัก 3 ประการที่สะท้อนทั้งความยากทาง กายภาพ, การเมืองในราชวงศ์, และ ศรัทธาอันยิ่งใหญ่
วัดเริ่มดำเนินการช่วงก่อน พ.ศ. 2405 เมื่อกรมหมื่นวิศณุนาถนิภาธร (พระราชโอรส ร.4)มโปรดให้จัดตั้งที่ดินสร้างวัด แต่ยังไม่ทันสร้างก็สวรรคตเสียก่อน รับหน้าที่สร้างต่อโดย พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นมเหศวรศิววิลาศ รับช่วงดำเนินการต่อ ขุดคูวัด สร้างกุฏิ ศาลา แต่ก็สิ้นพระชนม์ก่อนการก่อสร้างสมบูรณ์ ในที่สุด สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร.4) จึงโปรดเกล้าฯ ให้พระยาราชสงครามดูแลงานจนเสร็จในปี พ.ศ. 2410 จึงพระราชทานนาม “ตรีทศเทพ” (แปลว่า เทพผู้ชายสามองค์ ผู้ก่อสร้างร่วม) คือสร้างโดนเจ้านายสามองค์
เหตุเพราะผู้ริเริ่มสร้าง “สิ้นพระชนม์” ทั้ง 2 พระองค์วัดตรีทศเทพมีความพิเศษตรงที่ เริ่มสร้างโดยเจ้านาย 2 พระองค์ คือ กรมหมื่นวิศณุนาถนิภาธร (พระราชโอรสรัชกาลที่ 4) และกรมหมื่นมเหศวรศิววิลาศ (พระเชษฐา) แต่ ทั้งสองพระองค์สิ้นพระชนม์ก่อนที่วัดจะสร้างเสร็จแปลว่าก่อสร้างต่อเนื่องจากรุ่นสู่รุ่น ผ่านวิกฤตความสูญเสียในราชวงศ์
การก่อสร้างต้องพึ่งพระบารมีของรัชกาลที่ 4 เพราะเจ้าผู้สร้างสิ้นชีวิต พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร.4) จึงทรงรับสั่งให้พระยาราชสงครามดำเนินงานต่อจนแล้วเสร็จ ในปี พ.ศ. 2410 นี่สะท้อนว่าหากไม่มีพระมหากษัตริย์มาช่วย วัดนี้อาจไม่เกิดขึ้นจริง
ชื่อ “ตรีทศเทพ” = เทพ 3 องค์ ร่วมสร้าง คำว่า “ตรีทศเทพ” หมายถึง “เทพผู้เป็นชาย 3 องค์” หมายถึง 3 บุคคลที่ร่วมกันสร้างวัด ถือเป็น เกียรติยศแห่งการต่อสู้อุปสรรค
ใช้เวลาสร้างนาน มีการขุดคู-สร้างศาลา-บูรณะซ้ำ มีการสร้างซ้อนหลายยุค ทั้งการขุดคูวัด วางผังสร้างกุฏิ ศาลา และอุโบสถ ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 9 ก็มีการบูรณะยิ่งใหญ่อีกครั้ง โดยมีจิตรกรรมฝาผนังใหม่ องค์พระประธานยังเป็นแบบจำลองเฉพาะจากพระราชดำริ นี่เป็นวัดที่ มีการก่อสร้าง-ฟื้นฟูติดต่อกันเกือบ 150 ปี
จะว่าไป วัดตรีฯ สื่อความหมายเชิงสัญลักษณ์ของการ “สร้างด้วยใจไม่ย่อท้อ” แม้จะสูญเสียผู้ริเริ่มสร้าง แม้ใช้เวลานาน แต่ศรัทธาในพระพุทธศาสนาและความจงรักภักดี ทำให้วัดนี้ “ไม่ถูกทอดทิ้ง”
วัดตรีทศเทพจึงไม่ใช่แค่วัดที่ “สร้างยาก” ทางกายภาพแต่เป็นอนุสรณ์แห่งน้ำใจ ความเสียสละ และศรัทธาไม่ย่อท้อ ของทั้งเจ้าฟ้า พระมหากษัตริย์ และชาวประชาร่วมแรงร่วมใจจนสำเร็จ
