PM 2.5 ไฟป่า มะเร็งปอด (1): เปิดสถิติความตาย 6 เมืองเหนือ จงระวัง ‘ปอด’ คุณให้ดี

“หมอกจางๆ และควัน คล้ายกันจนบางทีไม่อาจรู้...” 

เสียงนุ่มๆ ของพี่เบิร์ด-ธงไชย แมคอินไตย์ ร้องเพลงนี้ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ.2533 

พ.ศ.นั้น ฝุ่นควันยังไม่เป็นภัยคุกคามวิถีชีวิตผู้คน กรมควบคุมมลพิษยังไม่นำ PM2.5 มาขึ้นบัญชีคำนวณดัชนีคุณภาพอากาศ 

หมอกหรือควันจึงเป็นคำถามที่ “อยากจะถามดู ว่า ‘เธอ’ เป็นดั่งหมอกหรือควัน” มากกว่าจะเป็นข้อสรุปเหมือนทุกวันนี้

วันที่หน้ากากอนามัยเป็นอวัยวะชิ้นที่ 33 และ PM 2.5 เป็นฆาตกรที่คร่าชีวิตคนไทยก่อนวัยอันควรสูงถึง 29,000 ราย (รายงานกรีนพีซระบุว่า มากกว่าการตายจากอุบัติเหตุบนท้องถนน ยาเสพติด และการฆาตกรรมรวมกัน) 

โดยเฉพาะใน ‘ภาคเหนือ’ ที่เป็นพื้นที่วิกฤต ชุกชุมไปด้วย PM 2.5 ที่กำลังค่อยๆ ฆ่าคนในพื้นที่ให้ตายไปอย่างเงียบเชียบ 

ทิ้งร่องรอยเป็นตัวเลขทางสถิติที่ยังไม่มีบทสรุป แต่ก็ชวนให้คิด และหาค่าความสัมพันธ์ที่ยังไม่มีคำยืนยัน 

โรคมะเร็งปอด มลพิษ ไฟป่า ความสัมพันธ์ระหว่างเราคืออะไร 

“สวัสดีครับ ผมเป็นมะเร็งปอดครับ...” 

ความหวาดกลัว PM 2.5 ของคนไทยพุ่งสูงราวกับโรคความดันกำเริบ หลัง นพ.กฤตไท ธนสมบัติกุล อาจารย์คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ วัย 28 ปี โพสต์ข้อความผ่านเพจ ‘สู้ดิวะ’ ว่าเขาป่วยเป็นโรค ‘มะเร็งปอดระยะสุดท้าย’

หมอหนุ่มมั่นใจว่า สาเหตุส่วนหนึ่งมาจาก PM 2.5 เพราะที่ผ่านมาเขาดูแลสุขภาพอย่างดี เข้ายิม กินคลีน ไม่สูบบุหรี่ ไม่เครียด นอน 4 ทุ่ม ตื่น 6 โมงเช้า 

“ผมไม่ได้บอกว่า ฝุ่นควันในเชียงใหม่เป็นปัจจัยเดียวที่ทำให้ผมเป็นมะเร็งหรอกครับ แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่ามันมีผล” 

ค่า PM 2.5 ฝุ่นควันจากการเผาและไฟป่า สัมพันธ์กับการเป็นมะเร็งปอดหรือไม่ ยังไม่มีการตรวจสอบหาค่าความสัมพันธ์ใดๆ ในทางวิทยาศาสตร์

แต่ตัวเลขสถิติเกี่ยวกับ อัตราการตายจากโรคมะเร็งปอด-ไฟป่า-คุณภาพอากาศ ที่ผ่านมาจากแหล่งข้อมูลต่างๆ สะท้อนความสัมพันธ์ที่ยังไม่ถูกระบุสถานะนี้ว่า ‘มี Something’ 

เนื่องจากข้อมูลทั้งหมด มีแนวโน้มในทิศทางเดียวกัน โดยไม่ได้นัดหมาย... 

6 จังหวัด (ภาคเหนือ) อันตราย อัตราการตาย ‘มะเร็งปอด’ สูงสุดในประเทศ 

หากยังไม่รู้ที่มาที่แน่ชัด เราควรเริ่มต้นจากที่ไป ซึ่งก็คือ ‘โรคมะเร็งปอด’ ที่หมอหนุ่มได้บอกเป็นร่องรอยไว้ แล้วค่อยๆ ตามรอยข้อมูลไปทีละจุด 

บทความวิจัย ระบาดวิทยาโรคมะเร็งในประชากรผู้สูงอายุภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย ปี พ.ศ.2556-2560 ระบุว่า ‘มะเร็งปอด’ เป็นกลุ่มโรคมะเร็งที่พบและเป็นสาเหตุการตายของผู้สูงอายุ (60 ปีขึ้นไป) ในภาคเหนือตอนบนมากที่สุด 

จากกราฟจะเห็นว่า ‘เพศชาย’ มีโอกาสเสียชีวิตจากโรคมะเร็งปอดมากกว่าเพศหญิงสูงถึง 70% โดยแบ่งตามกลุ่มช่วงวัย ดังนี้ 

• กลุ่มคนทั่วไป - เพศชาย เสียชีวิตมากกว่า เพศหญิง 71% 
• กลุ่มผู้สูงวัย - เพศชาย เสียชีวิตมากกว่า เพศหญิง 27% 

ดูข้อมูลรายจังหวัดจะพบว่า จังหวัดที่มีคนเสียชีวิตจากโรคมะเร็งปอดสูงที่สุด ได้แก่ 

1. พะเยา - 38.2 รายต่อแสนประชากร 
2. ลำพูน - 33.9 รายต่อแสนประชากร 
3. ลำปาง - 31.2 รายต่อแสนประชากร 
4. เชียงใหม่ - 28.8 รายต่อแสนประชากร 
5. น่าน - 28.5 รายต่อแสนประชากร 
6. แพร่ - 25.0 รายต่อแสนประชากร 

ข้างต้นคือข้อมูลเมื่อปี พ.ศ.2556-2560 แต่เมื่อเวลาผ่านไป 2 ปี สถานการณ์ดูจะรุนแรงขึ้นอย่างน่าหวั่นใจ 

ข้อมูลจาก ฐานข้อมูลการตาย (มรณบัตร) และจำนวนประชากร จากกองยุทธศาสตร์และแผนงาน กระทรวงสาธารณสุข เมื่อปี พ.ศ.2562 ระบุว่า 6 จังหวัดดังกล่าวมีคนตายจากโรคมะเร็งปอดสูงสุดในประเทศ 

เมื่อนำข้อมูลทั้ง 6 จังหวัดคนละ พ.ศ. มาเทียบกัน จะพบว่า แม้ลำดับจังหวัดที่คนตายด้วยโรคมะเร็งปอดสูงสุดจะเปลี่ยนแปลง แต่จุดร่วมที่เหมือนกันคือใน พ.ศ.2562 คนเสียชีวิตมีแนวโน้มสูงขึ้น

ตัวเลขทางคณิตศาสตร์บอกเราว่า สถานการณ์คนตายด้วยโรคมะเร็งปอดในภาคเหนือรุนแรงและน่าเป็นห่วงมากขึ้นทุกที 

PM 2.5 อยากหนีไกล กลับมาเจอ

“ตลกดี คงไม่มีใครคิดว่า จะเจอสถานการณ์อย่างนี้ อยากหนีกรุง แต่ก็หนีไม่พ้น PM 2.5 ที่นี่รุนแรงมาก” 

เพื่อนนักเขียนหนุ่มที่ย้ายตัวเองไปอยู่เชียงใหม่ ปัจจุบันเป็นนักเขียนและคนผลิตสารคดีอิสระฝีมือดี เจ้าของงาน PM 2.5 ณ เชียงใหม่ มาจากไหน? เบื้องหลังฝุ่นควันจาก ‘เติ้ง ลี่จวิน’ ถึง ‘สิ้นแสงฉาน’ บอกเล่าสถานการณ์ฝุ่นควันผ่านวิดีโอคอลทางเฟซบุ๊กเมื่อปลายเดือนมกราคม 

คนกรุงเทพฯ หลายคนที่เก็บเงินไปซื้อที่ดินปลูกบ้านบนดอย หวังใช้ชีวิตยามเกษียณ สูดอากาศดีๆ ให้เต็มปอด ตอนนี้ต่างขอย้ายหนี PM 2.5 กลับมาอยู่บ้านที่กรุงเทพฯ ชั่วคราว เพราะทนฝุ่นควันที่เข้าขั้นโคม่าไม่ไหว

เขาเล่าว่า เพิ่งไปคุยกับพี่คนหนึ่ง คนในแวดวงสื่อน่าจะรู้จักกันดี เคยเป็นอดีตบรรณาธิการนิตยสารน้ำดีชั้นนำ (ปัจจุบันนิตยสารยังดำเนินการอยู่ ภายใต้การดูแลของพ่อบ้านคนใหม่) มาซื้อที่ปลูกบ้านทำไร่ที่ดอยเชียงดาว ก็เพิ่งบ่นว่าจะขอหนีกลับกรุงเทพฯ สักพัก

ผู้เขียนคิดในใจ ตอนซื้อที่เวลานั้น พี่เขาคงไม่คาดคิดว่า สภาพอากาศที่นี่จะเดินทางมาถึงจุดนี้

จุดที่แค่สูดอากาศหายใจ ก็มีโอกาสเสี่ยงเป็น ‘มะเร็งปอด’ โดยไม่รู้ตัว

PM 2.5 ที่เชียงใหม่ และอีก 5 จังหวัดอันตรายในภาคเหนือ เลวร้ายแค่ไหน สัมพันธ์กับอัตราการตายจากโรคมะเร็งปอดหรือไม่

ความสัมพันธ์ปริศนาระหว่าง โรคมะเร็งปอด-ไฟป่า-คุณภาพอากาศ ยังมีให้ตามรอยในตอนต่อไป...