‘สารหนู’ ในแม่น้ำกก ‘มลพิษข้ามแดน’ ที่ยังไร้ทางออก

ปัญหา ‘แม่น้ำกก’ พบการปนเปื้อนโลหะหนัก หรือ ‘สารหนู’ ในตอนนี้ยังถือว่าเป็นปัญหาที่ยังไร้ทางออก เนื่องจากต้นน้ำอยู่ในประเทศเมียนมา ซึ่งการทำเหมืองทองก็ยังคงดำเนินการอยู่อย่างต่อเนื่อง สำหรับแม่น้ำกกนั้นจะไหลเข้ามายังประทศไทยที่อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ ต่อมาจะไหลเข้าสู่จังหวัดเชียงราย ก่อนจะไหลลงสู่แม่น้ำโขง

‘แม่น้ำกก’ จึงถือเป็นหนึ่งในแม่น้ำที่มีความสำคัญอีกสายหนึ่งของชาวจังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดเชียงราย ที่เกี่ยวโยงกับวิถีชีวิตของชาวบ้านมานาน ส่งผลให้เริ่มมีความกังวลถึงปัญหาที่จะตามมาในระยะยาว ทั้งการอุปโภคบริโภค การทำประมง การเกษตร ฯลฯ

‘ครูตี๋’ หรือ นิวัฒน์ ร้อยแก้ว ประธานกลุ่มรักษ์เชียงของ ให้ข้อมูลว่า ตอนนี้น่าเป็นห่วงว่าวิถีชีวิตของคนริมฝั่งแม่น้ำกกจะเป็นอยู่อย่างไรต่อไป ในขณะเดียวกันก็ยังมีประชาชนยังที่คิดว่าปัญหาดังกล่าวยังไม่ใช่เรื่องใหญ่ แต่ในความเป็นจริงแล้ว มองว่าปัญหานี้เป็นสิ่งที่ร้ายแรงเป็นอย่างมาก เป็นปัญหามลพิษข้ามพรมแดน ที่กระทบกับการใช้ชีวิตของประชาชนเป็นอย่างมาก

ส่วนที่ว่าจะมีการสร้างเขื่อน หรือ ฝาย ที่เป็นการสกัดสารพิษ, ประธานกลุ่มรักษ์เชียงของ บอกว่า ไม่แน่ใจว่าจะสามารถทำได้จริงหรือไม่ ในทางปฏิบัติจะกรองได้จริงหรือ ใช้เวลาสร้างเท่าไหร่ ผลกระทบจากการสร้างจะมีเพิ่มอีกไหมจะเพิ่มปัญหาอีกหรือไม่ และหากเกิดน้ำท่วมขึ้นมาปัญหามันจะรุนแรงมากขึ้นอีกไหม รัฐบาลต้องให้คำถามที่ชัดเจนกับประชาชน

ขณะที่ รศ.ชูโชค อายุพงศ์ หัวหน้าศูนย์วิชาการสนับสนุนด้านการบริหารจัดการน้ำ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ระบุว่า การทำเหมืองบริเวณต้นน้ำกกนั้น อยู่ในพื้นที่ที่มีความขัดแย้ง มีการสู้รบ อาจจะทำให้ระบบบำบัดไม่ได้มาตรฐาน ส่งผลให้มีสารพิษไหลมาตามแม่น้ำ ซึ่งปัจจุบันนี้แม่น้ำกก “เข้าสู่ภาวะวิกฤตแล้ว”

อาวีระ ภัคมาตร์ ผู้อำนวยการสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่) เปิดเผยถึงความคืบหน้าในการตรวจหาสารปนเปื้อนในแม่น้ำกก จากการที่พบว่า แม่น้ำกกมีความขุ่นผิดปกติและพบสารปนเปื้อน ไม่เป็นไปตามมาตรฐานคุณภาพน้ำและตะกอนดินในแหล่งน้ำผิวดิน

ซึ่งก่อนหน้านี้ได้ประชุมหารือเพื่อหาแนวทางในการแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำกกในเขตพื้นที่อำเภอแม่อาย และมอบหมายให้สำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่) ตรวจติดตามผลการตรวจวัดคุณภาพน้ำผิวดินของแม่น้ำกกและลำน้ำสาขาที่ไหลลงสู่แม่น้ำกกอย่างต่อเนื่อง

สำหรับผลจากการลงพื้นที่ตรวจติดตามและเก็บตัวอย่างน้ำผิวดินที่มีความเสี่ยง จำนวน 12 จุด ตลอดลำน้ำกกที่ไหลผ่านพื้นที่ชายแดนไทย-พม่า อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ ไปยังเขตพื้นที่จังหวัดเชียงราย ระยะทางประมาณ 157 กิโลเมตร ในช่วงระหว่างวันที่ 21-24 เมษายน 2568 ที่ผ่านมา แล้วนำมาวิเคราะห์คุณภาพน้ำเพื่อหาสารปนเปื้อนที่เป็นโลหะหนัก

ผลปรากฏว่า พบสารปนเปื้อนที่เป็นโลหะหนักเกินค่ามาตรฐาน คือ สารหนู จำนวน 9 จุด จากทั้งหมด 12 จุด ที่ตรวจสอบ โดยพบในพื้นที่อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ จำนวน 3 จุด และพื้นที่อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย จำนวน 6 จุด

ในส่วนของมาตรการแก้ไขปัญหา ภายหลังจากการตรวจพบสารปนเปื้อน, ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดเชียงราย ได้สั่งการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องสำรวจแหล่งน้ำรอบข้างริมน้ำกกว่า มีแหล่งกำเนิดมลพิษทางน้ำเพิ่มเติมหรือไม่ ทั้งจากโรงงานต่างๆ พื้นที่เกษตรแปลงใหญ่ที่ใช้สารเคมีจำนวนมาก รวมถึงเหมืองแร่และบ่อกำจัดของเสีย

ซึ่งปรากฏว่า ในเขตพื้นที่ประเทศไทยที่ติดอยู่กับชายแดนพม่า ทั้งเชียงใหม่และเชียงราย ไม่พบแหล่งที่ปล่อยสารปนเปื้อนที่เป็นโลหะหนักลงสู่แหล่งน้ำแต่อย่างใด

ดังนั้น จึงสันนิษฐานได้ว่า สารปนเปื้อนเหล่านี้น่าจะมาจากนอกราชอาณาจักรไทย คือ อาจจะมาจากการทำเหมืองแร่ในประเทศพม่า

และล่าสุด ได้เจรจาแก้ปัญหากันในระดับพื้นที่ร่วมกันของผู้ใช้น้ำ ในขณะที่ระดับประเทศ ทางรัฐบาลเตรียมส่งทีมเจ้าหน้าที่เข้าไปเจรจาร่วมกับประเทศเพื่อนบ้านให้มีการบริหารจัดการบ่อเหมืองแร่ให้ถูกต้องตามหลักวิชาการเพื่อลดผลกระทบ