เป็นปรากฏการณ์ที่สร้างความฮือฮากับสังคม หลังมีกลุ่มผู้เสียหายจากลงทุนร่วมกับ ดิไอคอนกรุ๊ป (The iCon Group) บริษัทธุรกิจด้านผลิตภัณฑ์เสริมอาหารและความงาม ปัจจุบันมีกว่า 600 ราย มูลค่าความเสียหายกว่า 230 ล้านบาท
สิ่งที่ทำให้พูดถึงเป็นประเด็นตามมา คือ กรณีที่มี ‘ดารา’ เป็นแนวหน้าในการชักชวนเข้าร่วมเครือข่าย จนนำมาสู่ความเสียหายทางทรัพย์สิน และการจบชีวิตของ ‘เหยื่อ’ บางราย นำมาสู่การตั้งคำถามของผู้คนถึง ‘ความเชื่อมั่น’ ของผู้ทรงอิทธิพลวงการบันเทิง ที่นับวันเริ่มถอยหลังลงคลอง
“อินฟลูเอนเซอร์ (Influencer) มาจากคำว่าอินฟูล หมายถึงผู้ทรงอิทธิพลทางความคิดของผู้คน ซึ่งรูปแบบของคดีที่เกิดขึ้นกับดิไอคอนกรุ๊ป มีให้เห็นอยู่ทั่วโลก ไม่ใช่แค่ที่เมืองไทย”
เป็นคำเริ่มอธิบายปรากฏการณ์ โดย ‘ดร.ตฤณห์ โพธิ์รักษา’ นักอาชญาวิทยาเชิงพฤติกรรมและจิตวิทยาอาชญากร คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งกรณีที่เกิดขึ้นล่าสุด ล้วนเคยเกิดขึ้นมาแล้วในเมืองไทย และต่างประเทศ ในสหรัฐอเมริกา เคยมีคดี ‘เอลิซาเบธ โฮล์มส์’ (Elizabeth Holmes) อันลักษณะที่คล้ายคลึงกับดิไอคอนกรุ๊ป เพราะมีการจัดตั้งบริษัท - อ้างสรรพคุณของผลิตภัณฑ์เกินจริง อาทิ การอ้างว่าเลือดหนึ่งหยดสามารถ ตรวจสอบโรคภัยได้เป็น 100 ชนิด
มีการหลอกล่อเหยื่อด้วยการถ่ายภาพคู่กับบุคคลมีชื่อเสียงมากมาย ไม่ว่าจะ ‘แจ็ก หม่า’ (Jack Ma) นักธุรกิจชาวจีน และ ‘บิล คลินตัน’ (Bill Clinton) อดีตประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา รวมถึงมีการแต่งกายให้เหมือนกับ ‘สตีฟ จอบส์’ (Steve Jobs) บิดาแห่งอาณาจักรแอปเปิ้ลเพื่อเพิ่มความน่าเชื่อถือ
ในเชิงจิตวิทยา ตฤณห์ให้นิยามว่า เป็นการสร้างภาพลักษณ์เพื่อให้ส่งผลต่อความรู้สึกของผู้เห็น โดยเฉพาะกับผู้คนที่เปาะบางทางการเงิน อย่างประเทศไทย ซึ่งเป็นที่ทราบกันดีว่า ประชากรที่มีสถานทางเศรษฐกิจต่ำ มีจำนวนมากที่สุดในประเทศ (เมื่อเทียบกับประชากรกลุ่มอื่น) ซึ่งการให้ความหวังเปรียบเสมือนการให้แสงสว่างจากปลายอุโมงค์ โดยการหลอกล่อว่าเป็นทางลัดในการไปสู่ความสำเร็จโดยเร็ว หรือตามภาษาปากเรียกว่า ‘รวยทางลัด’ เป็นการขุดบ่อล่อปลาที่คลาสสิคที่สุดของมิจฉาชีพ
ยิ่งสำหรับในเมืองไทย การที่บุคคลอันประกอบอาชีพเป็น ศิลปิน - ดารา หรือผู้มีชื่อเสียงในวงการบันเทิง ย่อมเป็นที่หน้าเชื่อถือของผู้เสพสื่ออยู้แล้ว (เป็นทุนเดิม) เนื่องจากเป็นคนที่มีอิทธิพลด้านความรู้สึก ในการตัดสินใจของผู้คน (มีอิทธิพลมากโดยเฉพาะแฟนคลับ) และการที่ออกมีดารา ออกมาแสดงตัวเป็น ‘บอส’ หรือ ‘พรีเซนเตอร์’ คอยยืนยันให้การรับรองผลิตภัณฑ์ว่าดีมีคุณภาพ และการันตีแนวโน้มทางการลงทุน ย่อมทำให้เกิดความเชื่อมั่นมากขึ้น ทั้งๆ ที่ในหลายกรณีอาจไม่ทราบข้อเท็จจริง เรื่องสรรพคุณของสินค้านั้นๆ ด้วยซ้ำ
“ดาราก็แค่คนคนหนึ่ง ที่ประกอบอาชีพหนึ่ง อยากฝากให้มีสติ อาชีพของเขาคือโน้มน้าวใจคน มันเป็นสัญลักษณ์เชิงการตลาดอยู่แล้ว เราต้องอยู่บนพื้นฐานความเป็นจริง ตามหลักเหตุและผล โดยเฉพาะอย่างยิ่งไม่มีทางลัดใด นำไปสู่ความสำเร็จได้”
ตฤณห์ กล่าว
ตฤณห์ กล่าวย้ำว่า สิ่งที่ศิลปิน (ซึ่งมีฐานะเป็นบอสของดิไอคอนกรุ๊ป) เคยนำเสนอผ่านเวทีการค้า หรือคอนเทนต์บนโลกออนไลน์ ว่า ‘การลงทุนสามารถทำได้โดยที่ไม่ต้องมีความรู้’ คือคีย์เวิร์ดการขายที่ผิดเพราะหลักการของกลไกที่นำไปสู่ความสำเร็จ ล้วนต้องมีอุปสรรคเสมอ ตามคำกล่าวของ ‘วอร์เรน เอดเวิร์ด บัฟเฟตต์’ (Warren Edward Buffett) นักธุรกิจที่ประสบความสำเร็จของสหรัฐฯ บอกว่า “อย่าลงทุนในสิ่งที่คุณไม่เข้าใจ” ซึ่งเป็นสิ่งตรงกันข้ามกับคำชักชวนของดารา ที่ สื่อสารโน้มน้าวออกไปในทางที่ ‘ขายฝัน’
อย่างไรก็ดี สิ่งที่ปรากฏผ่านหน้าสื่อ เกี่ยวกับพฤติการและพฤติกรรมเหล่าคนดังในครั้งนี้ อาจสร้างความเปลี่ยนแปลงให้กับผู้คนได้แค่ระดับหนึ่ง เพราะคดีแบบนี้มีให้เห็นอยู่ตลอด ซึ่งหน่วยงานจะมีการปรับเปลี่ยนแบบแผนใหม่เรื่อยๆ ส่วนประชาชนอาจตื่นตัวอยู่แค่ช่วงแรกเท่านั้น เป็นวัฏจักรตามพลวัตรทางสังคม
ส่วนการนำดารามาเพื่อชักจูงให้เกิดการลงทุน จะมีแรงกระตุ้นได้มากน้อยแค่ไหน ขึ้นอยู่กับ ‘แม่ข่าย’ เพราะความจริงศักยภาพในการลงทุนแต่ละคนไม่เท่ากัน อย่าง ถ้าเป็นช่วงวัยที่กำลังศึกษาเล่าเรียน ย่อมมีน้อย แต่ขณะที่คนเกษียณหรือคนที่อยู่บ้าน ย่อมมีทรัพย์สิน - มีเวลาอยู่กับสื่อ (โทรทัศน์) และรู้จักศิลปินเหล่านี้มากพอสมควร จึงคิดว่าเป็นกลุ่มเป้าหมายที่ถูกเจาะจงในการตกเป็นเหยื่อ หรือแม้แต่บุคคลที่กลายเป็นเหยื่อของดิไอคอนกรุ๊ป ผ่านคอนเทนต์ในรูปแบบออนไลน์ก็ดี จำเป็นต้องมีภูมิคุ้มกันในด้านการรับรู้สื่อ
“อินเทอร์เน็ตมีข้อดี คือ สามารถรับข่าวสารได้รวดเร็วหลายช่องทาง ที่จะช่วยตกตะกอนความคิดเพื่อให้เห็นข้อเท็จจริง แต่คนส่วนใหญ่มักมองในเรื่องความเร็วและความฉาบฉวย จากการใช้ดารามาเป็นผู้นำเสนอคอนเทนต์ ดังนั้นทุกคนต้องไม่ประมาทต่อการเลือกตัดสินใจลงทุน เพราะคนดังไม่ใช่ผู้ที่น่าเชื่อถือเสมอไป”
ดร.ตฤณห์ โพธิ์รักษา กล่าวทิ้งท้าย
