เคยเป็นกันไหมทุกครั้งที่ทำของกินตกพื้นไม่ว่าจะเป็นขนม หรือ อาหาร คนส่วนใหญ่มักจะพูดว่า
“รีบหยิบขึ้นมากินสิ ไม่ถึง 5 วินาที เชื้อโรคมาเกาะยังไม่ทันหรอก!”
แต่อย่าเพิ่งชะล่าใจไป!!! เพราะวิทยาศาสตร์หาคำตอบให้แล้วถึงระยะเวลาที่ปลอดภัยในการหยิบอาหารที่ตกลงบนพื้นขึ้นมากิน?
และคำตอบที่ได้ก็คือ มันขึ้นอยู่กับประเภทของอาหาร ‘แห้ง’ หรือ ‘เปียก’ แน่นอนว่าแบคทีเรียตัวร้ายย่อมเกาะอาหารเปียกอย่างพวกผลไม้ เช่น ชิ้นแตงโม แอปเปิ้ล หรือมะม่วง ‘ได้เร็วกว่า’ อาหารแห้ง อย่างมันฝรั่งทอด หรือคุกกี้อยู่แล้ว
แต่ถึงอาหารจะตกบนพื้นไม่นาน ก็ใช่ว่าจะ ‘ปลอดภัย’ ไปซะหมด!
ตามการศึกษาในปีนี้ระบุว่า “แม้ห้องน้ำและห้องครัวจะมีแบคทีเรียมากที่สุดประมาณ 700 ตัวต่อตารางฟุต แต่ถึงกระนั้นมันก็ไม่มีที่ไหนที่ปลอดภัยมากที่จะหนีจากแบคทีเรียในบ้านของเราไปได้หรอก เพราะขนาดห้องนั่งเล่นก็ยังมีเชื้อโรคขนาดเล็กจิ๋วอย่างน้อย 400 ตัวอาศัยอยู่”
แม้ว่าเราจะเอาอาหารที่ตกพื้นไปแช่ในน้ำเพื่อกำจัดอนุภาคที่มองเห็นได้บางส่วน เช่น ฝุ่นหรือเส้นผม แต่มันก็ไม่สามารถกำจัดเชื้อโรคที่สะสมมาจากพื้นไปได้หมด แม้อาหารจะตกพื้นเพียงแค่ 5 วินาทีก็ตาม “น่าเสียดายที่กฎ 5 วินาทีเป็นเพียงแค่ตำนาน” ดร.เวนดี เลเบรตต์ แพทย์อายุรศาสตร์และผู้เชี่ยวชาญด้านระบบทางเดินอาหารบอกกับนิตยสาร Food and Wine
อาหารที่ตกพื้นแล้วยังไงก็สกปรกอยู่ดี!
งานวิจัยของมหาวิทยาลัยรัทเจอร์สในปี 2016 ได้ทำการศึกษาอาหาร 4 ประเภทที่ตกพื้น 5 วินาที ได้แก่ แตงโม ขนมปังเปล่า ขนมปังทาเนย และลูกอมเหนียว โดยพบว่า
- แตงโมมีแบคทีเรียมากที่สุด 97%
- ในขณะที่ขนมปังเปล่ามีแบคทีเรียรองลงมาอยูที่ 94%
- ขนมปังทาเนยมีแบคทีเรีย 82%
- ส่วนลูกอมเหนียวมีแบคทีเรียถึง 62% ติดอยู่
แม้ว่าอาจดูเล็กน้อยเมื่อเปรียบเทียบกัน แต่นักวิทยาศาสตร์ได้เตือนว่ามีแบคทีเรียที่เป็นอันตรายอยู่ทุกพื้นผิวที่ที่เราสัมผัส และสามารถแพร่กระจายไปยังอาหารได้ทันทีหากมันตกลงบนพื้น
แม้อาหารจะตกพื้นแค่ 5 วินาที ทว่ามันกลับเป็นเหมือนแม่เหล็กดึงดูดแบคทีเรียไม่ว่าจะเป็น ซัลโมเนลลา (salmonella) อีโคไล (E. Coli) ลิสทีเรีย (Listeria) หรือแม้แต่อุจจาระที่อาจทำให้เกิดปัญหาทางเดินอาหาร อาหารเป็นพิษ อาเจียน ท้องร่วง และมีไข้สูงกว่า 39 องศาเซลเซียส
แบคทีเรียมีความชำนาญอย่างมากในการเกาะติดกับอาหารเนื่องจากแบคทีเรียมีโครงสร้างภายนอกเล็กๆ ที่เรียกว่า ‘ฟิมเบรีย’ (fimbriae) ซึ่งทำงานเหมือนกับเส้นขนบนตัวหนอนผีเสื้อที่ช่วยให้แมลงปีนต้นไม้ได้
แม้ว่าวิทยาศาสตร์จะแสดงให้เห็นว่าแบคทีเรียเกาะติดกับอาหารได้เร็วแค่ไหน แต่ โดนัลด์ ชาฟฟ์เนอร์ นักวิทยาศาสตร์ด้านอาหารจากมหาวิทยาลัยรัทเจอร์สบอกกับรายการสารคดี National Geographic ว่า “กฎ 5 วินาทีน่าจะคงอยู่ตลอดไป ผู้คนอยากให้เรื่องนี้เป็นจริง ทุกคนทำเช่นนี้ เราทุกคนกินอาหารจากพื้น”
ขณะที่งานวิจัยอีกชิ้นหนึ่งเมื่อปี 2007 โดย ‘พอล ดอว์สัน’ นักวิทยาศาสตร์ด้านอาหารจากมหาวิทยาลัยเคลมสันซึ่งเปิดเผยการค้นพบที่คล้ายกัน โดยอธิบายว่า “แบคทีเรียจะเกาะอาหารทันทีที่มันสัมผัสพื้น”
ดอว์สันและทีมงานของเขาทำการทดลองด้วยการทิ้งไส้กรอกโบโลญญาที่หั่นเป็นชิ้นลงบนพื้นผิวต่างๆ รวมถึงบนกระเบื้อง ไม้ และพรม จากนั้นพวกเขาก็พบว่า “เซลล์แบคทีเรียมากกว่า 99% เคลื่อนตัวย้ายจากกระเบื้องไปยังไส้กรอกโบโลญญาภายในเวลาเพียง 5 วินาที”
ศูนย์ควบคุมโรคติดต่อสหรัฐฯ (CDC) ประมาณการว่า “ทุกๆ ปี ชาวอเมริกัน 48 ล้านคนป่วยด้วยโรคที่เกิดจากภาวะอาหารเป็นพิษ (foodborne illness) และมีคนเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล 128,000 ราย”
ยังไม่ชัดเจนว่าสิ่งที่เรียกว่า ‘กฎ 5 วินาทีเริ่มต้นจากที่ใด’?
ทว่าบางคนเชื่อว่ากฎ 5 วินาทีมีต้นกำเนิดมาจาก ‘เจงกิสข่าน’ จักรพรรดิผู้ยิ่งใหญ่ของจักรวรรดิมองโกล ผู้ที่บอกให้ผู้คนยังคงกินอาหารที่ตกลงบนพื้นระหว่างงานเลี้ยงของเขาในช่วงศตวรรษที่ 15
ขณะที่คนอื่นๆ ก็มองว่าเป็นเพราะรายการทำอาหารของเชฟชาวอเมริกัน ‘จูเลีย ไชลด์’ ในปี 1963 เมื่อเธอหยิบแพนเค้กที่ตกลงบนเตาขึ้นมาและบอกผู้ชมว่า ‘มันยังกินได้อยู่’
“ในความเป็นจริง ผู้คนมีความรู้พื้นฐานเพียงเล็กน้อยเกี่ยวกับจุลินทรีย์และความเชื่อมโยงเกี่ยวกับการเจ็บป่วยของมนุษย์…การรับประทานอาหารที่ตกพื้นอาจไม่ใช่เรื่องต้องห้ามมาก่อนเพราะผู้คนไม่สามารถมองเห็นแบคทีเรียได้ ดังนั้นพวกเขาจึงคิดว่าการเช็ดสิ่งสกปรกที่มองเห็นออกจะทำให้ทุกอย่างเรียบร้อยดี” ดอว์สันและไบรอัน เชลดอน นักจุลชีววิทยาด้านอาหาร กล่าว
จนกระทั่งปี 1995 มีการอ้างอิงที่เป็นลายลักษณ์อักษรครั้งแรกเกี่ยวกับ ‘กฎ 5 วินาที’ ซึ่งปรากฏในนวนิยายเรื่อง ‘Wanted: Rowing Coach’ โดยอ้างอิงถึง ‘กฎ 20 วินาที’ และปรากฏอีกครั้งในภาพยนตร์แอนิเมชั่นเรื่อง ‘ออสโมซิส โจนส์ มือปราบอณูจิ๋ว’ (Osmosis Jones) ปี 2001 เมื่อตัวละครเก็บอาหารที่ตกขึ้นมากินตาม ‘กฎ 10 วินาที’
ทว่าหากจะมีสิ่งหนึ่งที่แน่นอนก็คือ ระยะเวลาที่ปลอดภัยในการเก็บอาหารขึ้นมากิน ซึ่งสั้นลงเรื่อยๆ เนื่องจากผลการศึกษาได้พิสูจน์แล้วว่า ‘ยิ่งอาหารตกอยู่บนพื้นนานเท่าไร แบคทีเรียก็จะยิ่งสะสมในอาหารมากขึ้นเท่านั้น’
แต่จะดีซะกว่า หากว่าโยนทิ้งมันไป แทนที่จะเก็บขึ้นมากิน เพื่อสุขภาพที่ยั่งยืน!
