ซีแลนเดีย คือ พื้นที่เปลือกโลกที่จมอยู่ใต้น้ำเกือบทั้งหมดในโอเชียเนีย ซึ่งก่อนหน้านี้มีการถกเถียงกันไปต่างๆ นานาว่ามันคือ ‘ทวีป’ ลึกลับที่อยู่ใต้น้ำ หรือแม้กระทั่งมันคือทวีปขนาดจิ๋ว แต่แท้จริงแล้วมันคือทวีปที่ใหญ่พอๆ กับ ออสเตรเลีย และมันมีอายุมาอย่างยาวนานกว่า 1 พันล้านปีแล้วด้วย
เรื่องราวทั้งหมดนี้กลายเป็นเรื่องที่ผู้คนไม่ค่อยกล่าวถึง และซีแลนเดียถือเป็นทวีปที่ลึกลับมาก จนกระทั่งมีนักวิทยาศาสตร์ที่พยายามทำการวิจัย และค้นหา ‘แผนที่’ ของซีแลนเดีย จนแล้วจนเล่าก็ยังไม่สำเร็จ
จนกระทั่งผ่านมายาวนานหลายทศวรรษ ในที่สุดทีมนักวิทยาศาสตร์ก็สามารถจัดทำแผนที่ของซีแลนเดีย (Zealandia) สำเร็จได้ มันช่วยให้พวกเขาไขความลับของอดีตอันลึกลับของทวีปที่สูญหายนี้
‘ซีแลนเดีย’ บางครั้งถูกเรียกว่าทวีปที่ 8 ของโลก มีขนาดทอดยาวกว่า 1.9 ล้านตารางไมล์ (ประมาณครึ่งหนึ่งของขนาดออสเตรเลีย) แต่มันกลับสูญหายไปนับพันปี เพราะ 95% ของมันอยู่ใต้น้ำ ทำให้การทำแผนที่เป็นเรื่องยากมาก เนื่องจากภูเขาไฟ หุบเขา รอยแยก และภูเขาส่วนใหญ่อยู่ใต้มหาสมุทรใกล้กับนิวซีแลนด์
แต่นั่นไม่ได้ขัดขวางนักวิทยาศาสตร์ นิค มอร์ติเมอร์ ซึ่งเป็นผู้นำทีมที่ศึกษาซีแลนเดียมากว่า 20 ปี โดยในการศึกษาใหม่ ทีมงานได้ทำแผนที่ส่วนสุดท้ายของทวีปซึ่งก็คือมุมตะวันออกเฉียงเหนือเสร็จแล้ว
“เมื่อรวมกับข้อมูลจากการวิจัยหลายปี พวกเขาได้ทำแผนที่ลักษณะพื้นผิวของทวีป เช่น ที่ราบสูงและสันเขา เช่นเดียวกับขอบเขตที่ทวีปและมหาสมุทรมักมาบรรจบกัน ซึ่งเป็นลักษณะที่ทวีปอื่นๆ ไม่ค่อยรู้จัก เนื่องจากโดยทั่วไปแล้วจะไม่มีอยู่ในการศึกษา” มอร์ติเมอร์กล่าวพร้อมเสริมว่า ด้วยเหตุนี้ นักวิทยาศาสตร์จึงเชื่อว่าพวกเขาทำแผนที่ของซีแลนเดียได้ละเอียดกว่าทวีปอื่นๆ บนโลก และนี่เป็นครั้งแรกในโลก
กว่าทศวรรษของการทำให้ซีแลนเดียเป็นทวีป
บางคนแย้งว่า ซีแลนเดียไม่ใช่ทวีปเพราะพื้นที่ส่วนใหญ่อยู่ใต้น้ำ ขณะที่ก็มีคนมองว่าเป็นส่วนหนึ่งของทวีปเช่นกัน แต่อาจเป็นทวีปขนาดเล็ก แต่สำหรับนักธรณีวิทยาอย่างมอร์ติเมอร์ คำจำกัดความของทวีปไม่จำเป็นต้องเกี่ยวข้องกับระดับน้ำทะเลเสมอไป
นอกจากขนาดที่ใหญ่ของทวีปและขอบเขตที่กำหนดระหว่างแผ่นดินและทะเลแล้ว ปัจจัยที่สำคัญอีกประการหนึ่งก็คือ ‘เปลือกโลกของทวีป’ โดยทั่วไปทวีปจะมีเปลือกโลกที่หนากว่าและมีความหลากหลายทางธรณีวิทยามากกว่ามาก โดยมีหินแกรนิต ชิสต์ หินปูน และควอทซ์ไซต์ เมื่อเทียบกับพื้นทะเล จึงต้องใช้ความร่วมมือระหว่างประเทศครั้งใหญ่และการผสมผสานระหว่างข้อมูลดาวเทียม เรดาร์ และหินเพื่อทำความเข้าใจธรณีวิทยาของซีแลนเดีย
ในปี 2019 ทีมงานได้จัดทำแผนที่ขอบเขตของตอนใต้ซีแลนเดีย (South Zealandia) จากการวิจัยและรวบรวมหลักฐานมาหลายปี ทีมงานรู้สึกว่าในที่สุดพวกเขาก็สามารถพูดได้ว่าซีแลนเดียเป็นทวีปได้ แม้ว่าจะเป็นทวีปที่ลึกลับมากกว่าทวีปอื่นๆ ก็ตาม แต่ถึงอย่างนั้น นักวิจัยก็ยังต้องการทราบว่าซีแลนเดียมีลักษณะอย่างไร ตั้งแต่ภูเขาไฟและสันเขาไปจนถึงธรณีวิทยาชั้นใต้ดิน ซึ่งเป็นเปลือกโลกที่เก่าแก่ที่สุดที่ทำหน้าที่เป็นรากฐาน
การทำแผนที่ทางธรณีวิทยาของซีแลนเดีย
บทความล่าสุดของนักวิทยาศาสตร์ซึ่งตีพิมพ์ในวารสาร ‘Tectonics’ ที่ได้รับการตรวจสอบโดยผู้ทรงคุณวุฒิเมื่อวันที่ 12 กันยายน เติมเต็มช่องว่างทางธรณีวิทยาของแผนที่ในส่วนตะวันออกเฉียงเหนือซึ่งเป็นชิ้นส่วนสุดท้ายของปริศนาแผนที่ซีแลนเดีย
นักวิจัยรวบรวมและลงวันที่หินบะซอลต์และหินทรายจากก้นทะเลของพื้นที่ Fairway Ridge ของซีแลนเดีย ซึ่งตั้งอยู่ในทะเลคอรัลทางตะวันตกเฉียงเหนือของนิวแคลิโดเนีย มีอายุระหว่าง 36 - 128 ล้านปี การรวบรวมตัวอย่างหินแล้ววางตำแหน่งซีแลนเดีย นักวิทยาศาสตร์เลยได้รับรู้ถึงสิ่งที่เกิดขึ้นตามหลักธรณีวิทยา เช่น การก่อตัวของภูเขาไฟ และเปลือกโลกที่จมอยู่ใต้น้ำว่าเกิดขึ้นเมื่อใด
ว่ากันว่าซีแลนเดียน่าจะเป็นลูกพี่ลูกน้องของทวีป ‘แอนตาร์กติกา’
ด้านมอร์ติเมอร์เรียกซีแลนเดียว่าเป็นชิ้นส่วนพิเศษของปริศนากอนด์วานาอันยิ่งใหญ่ เป็นเวลานานแล้วที่นักธรณีวิทยารู้ว่ากอนด์วานาเป็นผืนแผ่นดินที่ประกอบด้วยทวีปแอนตาร์กติกา ออสเตรเลีย อเมริกาใต้ แอฟริกา และอินเดีย เริ่มสลายตัวในช่วงปลายยุคจูแรสซิก เมื่อประมาณ 160 ล้านปีก่อน
ธรณีวิทยาชั้นใต้ดินของซีแลนเดียบ่งบอกว่ามีบริเวณที่มันพอดีกับทวีปใหญ่ควบคู่ไปกับออสเตรเลีย และแอนตาร์กติกา ซึ่งรวมถึงการค้นหาบริเวณที่หินแกรนิตเคยพบกับหินแกรนิต และบันทึกการกลับตัวของสนามแม่เหล็กโลก ซึ่งมอร์ติเมอร์กล่าวว่า เราจะได้เห็นการจับคู่ทางธรณีวิทยาไปทั่วทั้งทวีปเหล่านี้ ก่อนทีจะแตกสลายไป
ภายใต้น้ำแข็งแอนตาร์กติกาตะวันตกส่วนใหญ่จมอยู่ใต้น้ำ มอร์ติเมอร์กล่าวว่า ประมาณ 100 ล้านปีก่อน ทั้ง 2 ทวีป (แอนตาร์กติกา และซีแลนเดีย) ยึดติดอยู่ด้วยกันในกอนด์วานา และถูกยืดออกไป ซึ่งเปลือกโลกก็บางลงด้วย เมื่อเปลือกโลกเย็นลงและบางลง ซีแลนเดียก็เริ่มยุบตัวลงใต้น้ำและจมต่อไปจนกระทั่งประมาณ 25 ล้านปีก่อน ในขณะเดียวกัน การยกตัวของเปลือกโลกทำให้เกิดภูเขาและเกาะต่างๆ แม้ว่านิวซีแลนด์อาจไม่เคยจมอยู่ใต้น้ำทั้งหมดก็ตาม
มอร์ติเมอร์กล่าวว่า ขณะนี้นักธรณีวิทยามีแนวคิดพื้นฐานเกี่ยวกับโครงร่างของซีแลนเดียและธรณีวิทยาแล้ว พวกเขาสามารถกำหนดโครงการวิจัยและตั้งคำถามของตนได้โดยใช้ข้อมูลที่มีข้อมูลมากขึ้นในการตอบคำถามเหล่านั้น
